Aktualności

Krzonówka (chrzanówka) to tradycyjna zupa wielkanocna gotowana na południu Polski głównie w Małopolsce, dawnej podawana w świąteczną niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego. Tę jednogarnkową potrawę sporządzano z tradycyjnych wędlin wielkanocnych, które zostawały ze święconki. Nazwa krzonówki pochodzi od jednego ze składników zupy - chrzanu, na który tutaj w okolicy Sułkowic dawniej mówiło się „krzan" albo „krzon". Obecnie wielu mieszkańców tego terenu używa starej nazwy „krzonówka", natomiast młodsze pokolenie na świąteczną zupę mówi raczej „chrzanówka".

W Sułkowicach krzonówka ma miejsce szczególne. Gotowano ją na tym terenie według przepisu przekazywanego ustnie już w XIX wieku. Jej receptura była przekazywana z pokolenia na pokolenie. Była i jest nieodzownym elementem Świąt Wielkanocnych od ponad stu lat. Potwierdzają to przedstawiciele starszej generacji, mieszkający na terenie gminy Sułkowice, którzy pamiętają, jak za czasów ich dzieciństwa dziadkowie i później rodzice przyrządzali krzonówkę. Tradycja mówi, że do jej powstania wykorzystywano wszystkie resztki po śniadaniu wielkanocnym z poświęconych potraw (zarówno wędliny, jak i jajka). Jednak jej trzon stanowi chrzan. W dawnych czasach, kiedy panowała bieda, jarzynę tę można było „ukopać" i pozbierać za darmo na polach.

W Niedzielę Wielkanocną na obiad gotowano tylko krzonówkę, gdyż była ona bardzo syta i smaczna, a po czterdziestodniowym poście wszyscy chętnie jedli zupę ugotowaną na wędlinie i mięsie. Obfitość tej potrawy zależała od statusu materialnego poszczególnych rodzin, dlatego też czasem sułkowicka krzonówka była uboga, a czasem bardzo bogata w składniki. Krzonówka w okolicach Sułkowic gotowana jest na bazie serwatki (produktu ubocznego sera białego), co wyróżnia ją spośród innych chrzanówek gotowanych w Małopolsce. Zastosowanie serwatki do przyrządzania zupy wynikało z zaradności tutejszych gospodyń, które dbały o to, aby w gospodarstwach nic się nie zmarnowało.

NA LIŚCIE PRODUKTÓW TRADYCYJNYCH

1 grudnia 2010 r. „sułkowicka krzonówka" została wpisana na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Tym samym stała się drugą potrawą w powiecie myślenickim (po jabłku z Raciechowic), która znalazła się na tej liście. W całym województwie małopolskim jest 50 takich produktów tradycyjnych, w całej Polsce 948 (wg stanu na dzień 14.02.2012).

DOKUMENTY OBECNOŚCI

Dokument odnaleziony w Izbie Tradycji w Sułkowicach z roku 1976 oraz oświadczenia Teresy Marcinkowskiej oraz Władysławy Garbień i wywiady etnograficzne przeprowadzone przez dyplomowaną etnograf Alicję Małeta z rodowitymi mieszkankami Sułkowic i okolic potwierdzają na piśmie fakt popularności i promowania tej potrawy już przed 34 laty. Wywiady etnograficzne to także dowód na to, że sułkowicka krzonówka to już tradycja lokalna, przekazywana z matki na córkę, której warto było nadać status produktu tradycyjnego, aby przetrwała dla potomnych. W 1976 r. od 24 – 26 kwietnia zorganizowano "Dni Sułkowic w Krakowskim Domu Kultury" w "Pałacu Pod Baranami". Wśród wielu atrakcji przewidziano także bufet dla smakoszy z potrawami regionalnej kuchni sułkowickiej, gdzie serwowano m.in. również krzonówkę.

DO UGOTOWANIA OK. 10 LITRÓW SUŁKOWICKIEJ KRZONÓWKI POTRZEBNE BĘDĄ:

• serwatka 8 litrów
• chrzan tarty, sparzony 20 dkg + 1 laska chrzanu
• kiełbasa – najlepiej swojska, 1 kg
• boczek wędzony surowy 1 kg
• łopatka wieprzowa 1 kg
• zrzynki różnych wędlin (ok. 0,5 kg szynki, baleronu itp.)
• jajka 20 szt.
• zielenina (pęczek szczypiorku, zielonej pietruszki)
• żeberka wędzone 1 kg
• jarzyny – marchew, pietruszka, seler, por (po 1 sztuce)
• przyprawy – liść laurowy (ok. 5 szt.), ziele angielskie (ok. 10 szt.), pieprz do smaku, gałązka lubczyku

PRZYGOTOWANIE:

W niewielkiej ilości wody ugotować mięso z łopatki, żeberka wieprzowe wędzone + wędzony surowy boczek pokrojony w 0,5 cm kostkę (ok. 0,5 godziny).
Po ugotowaniu ww. produktów dodać pokrojoną w kostkę kiełbasę swojską (nie obraną ze skórki) i zalać serwatkę do ilości 10 litrów i zagotować. Odstawić.
Dodać do krzonówki jarzynę startą na grubej tarce (marchew, pietruszkę, seler, pora) i całą laskę chrzanu. Przyprawić pieprzem, zielem angielskim i liściem laurowym. Pogotować 20 min. Dodać lubczyk.
Do zagotowanej zupy dodać dużą ilość startego, sparzonego chrzanu (wg smaku) – około 20 dkg. Nie gotować.
Gorącą zupę podawać na głębokim talerzu z poćwiartowanym, ugotowanym na twardo jajkiem, posypać szczypiorkiem.
Na stole można postawić pojemnik z tartym chrzanem i doprawić według indywidualnego smaku. Sułkowicka krzonówka najlepiej smakuje podana ze świeżym chlebem.